روان شناسی

هدف و ماهیت:

در دوره‌هاي تحصيلي روان‌شناسي دو هدف عمده مطرح است:

اول، هدف اختصاصي، به منظور تربيت افرادي كه مفاهيم و اصول نظري و عملي روش هاي پژوهش در اين علم را فرا گرفته و حداقل مهارت هاي حرفه‌اي را در يكي از شاخه‌هاي روان‌شناسي عمومي، استثنايي و باليني كه در ايران كاربرد فراوان دارد، به دست آورند. دوم، هدف عمومي، بدين منظور كه دانشجويان رشته‌هاي مختلف را با اصول نظريات، مفاهيم و روش هاي علم روان‌شناسي آشنا نمايد.

روان شناسي طي تاريخچه کوتاه خود به گونه هاي متفاوتي تعريف شده است. نخستين دسته از روان شناسان حوزه کار خود را مطالعه فعاليت ذهني مي دانستند. با توسعه رفتارگرايي در آغاز قرن حاضر و تأکيد آن بر مطالعه انحصاري پديده هاي قابل اندازه گيري عيني، روان شناسي به عنوان بررسي رفتار تعريف شد. اين تعريف معمولاً هم شامل مطالعه رفتار حيوان ها بود و هم رفتار انسان ها، با اين فرض که اطلاعات حاصل از آزمايش با حيوان ها قابل تعميم به انسان ها است. اما با توسعه روان شناسي پديدار شناختي و روان شناسي شناختي، بار ديگر به تعريف قبلي رسيده ايم و در حال حاضر در تعاريف روان شناسي، هم به رفتار اشاره مي شود و هم به فرآيندهاي ذهني و از نظر ما روانشناسي مطالعه علمي رفتار و فرآيندهاي رواني مي باشد. چون در اين تعريف، روان شناسي هم به مطالعه عيني رفتار قابل مشاهده مي پردازد و هم به فهم و درک فرآيندهاي ذهني که مستقيماً قابل مشاهده نيست و بر اساس داده هاي رفتاري و زيست شناختي قابل استنباط است، توجه دارد.

توانايي‌هاي مورد نياز و قابل توصيه: 

رياضي خوب و آمار قوي از ملزومات اين رشته است چون آمار يكي از سنگ بناهاي روان‌شناسي است و همچنين زبان انگليسي قوي ، زيرا ما به زبان فارسي تعداد زيادي کتاب روان شناسي نداريم و دانشجو لازم است که به کتب مرجع اين رشته که به زبان اصلي است مراجعه کند تا بتواند به مطالب جديد اين علم دسترسي داشته باشد.

دانشجوي اين رشته بايد نسبت به اطراف خود و جامعه خود ديد عميقي داشته باشد تا بتواند ظرافت‌هاي رفتاري افراد را درك كرده و در نهايت به ويژگي‌هاي رواني افراد پي ببرد.

روانشناسی با در نظر گرفتن نیازهای طبیعی انسان و درك روح زمان ، به عنوان پرچمدار مطالعه پیچیدگی‎های بشر امروز است. در یک تعریف ساختار شکن از روان شناسی، «روان شناسی عبارت از کشف دروغهایی است که به خود می گوییم و همچنین تعیین حد و مرز راست هاست» در این تعریف انسان موجودی است که نخست باید خود را فتح کند. در نتیجه صداقت تمام عیار با خود پایه روان شناسی است. این تعریف روان شناسی را با خود شناسی پیوند می زند.

گرایش ها: 

روانشناسی رشته نسبتا جدیدی است که هنوز مراحل تکاملی را می گذراند. با وجودی که انجمن روان شناسی آمریکا تا کنون 53 زمینه مختلف روانشناسی را شناسایی کرده است، اما به دلیل تنوع رفتارهای انسانی، زمینه های تازه به طور مستمر در حال پدید آمدن هستند.

به دلیل آنکه روانشناسی با موضوعات دیگری از قبیل زیست شناسی، فلسفه، انسان شناسی و جامعه شناسی نیز ارتباط دارد، شاخه های جدید پژوهشی و کاربردی به طور مستمر در حال شکل گیری است.

برخی از رشته های روانشناسی هم اکنون کاملا جا افتاده اند و بسیاری از دانشگاه ها به ارائه دوره های آموزشی و مدرک دانشگاهی در آنها می پردازند.

این رشته ها شامل موارد زیر است:

روانشناسی کودکان استثنایی:

شاخه‌ای از دانش روانشناسی است که به تعریف کلیه مسایل مربوط به کودکان استثنایی از گستره کودکان تیزهوش تا کودکان عقب مانده ذهنی، کودکان نابینا و کم بینا، کودکان ناشنوا و کم شنوا، کودکان دارای ناتوانی های تکلمی، و کودکان دارای ناتوانی های حرکتی و ذهنی، و تمامی امور و تعاریف مربوط به پیشگیری و شناخت و آموزش این کودکان می‌پردازد.

روانشناسی بالینی:

روانشناسی بالینی شاخه‌ای از روان‌شناسی است که به درک، پیش بینی و درمان نابهنجاری، ناتوانی و آشفتگی‌های شناختی، هیجانی، زیست شناختی، روان شناختی، اجتماعی و رفتاری کمک می‌کند و در گستره وسیعی از جمعیتهای در جستجوی درمان کاربرد دارد. نقش‌های شش گانه آن عبارت است از: ارزیابی و تشخیص، مداخله و درمان، مشاوره، آموزش و نظارت بر کار رواندرمانگر‌ها، پژوهش و مدیریت. غالب کارهای روانشناس بالینی در راستای درمان و تشخیص، آموزش و پژوهش است.

زیست روانشناسی:

زیست روان‌شناسی شاخه‌ای از روان‌شناسی است که به تحلیل چگونگی تاثیر مغز و انتقال دهنده‌های عصبی بر رفتارها، افکار و احساسات می‌پردازد. این رشته را می‌توان به صورت ترکیبی از روان‌شناسی پایه و علم اعصاب در نظر گرفت. این رشته با نام‌های دیگری چون روان‌شناسی زیست شناختی، روان‌شناسی فیزیولوژیک و علم اعصاب رفتاری نیز شناخته می‌شود. زیست روان‌شناسان به بررسی چگونگی تعامل فرایندهای زیست‌شناختی با هیجانات، شناخت‌ها و سایر فرایندهای ذهنی می‌پردازند. رشته زیست روان‌شناسی با رشته‌های دیگری چون روان‌شناسی تطبیقی و روان‌شناسی تکاملی ارتباط دارد.

روانشناسی رشد:

روانشناسی رشد شاخه‌ای از علم روان‌شناسی ‌است که به توصیف و تبیین تغییرات در طول زندگی فرد می‌پردازد و از رشته‌های مختلف زیست‌شناسی، جامعه‌شناسی، تعلیم و تربیت و پزشکی کمک می‌گیرد. اگر چه روان‌شناسی رشد به تمام مراحل زندگی انسان از تولد تا مرگ می‌پردازد، اما بر کودکی و نوجوانی تأکید دارد.

روانشناسی قانونی:

روانشناسی و پزشکی قانونی در مراحل رشد و تحول خود به اهداف یکدیگر نزدیک شده‌اند. در واقع هر دو رشته با مساله انحراف اجتماعی سر و کار دارند که موجب ایجاد امنیت در جامعه می‌شوند. روانشناسی قانونی به بررسی علل رفتار فردی و تغییر این رفتارها در حیطه قانون می‌پردازد و تلاش می‌کند رفتارهایی که از لحاظ قانونی نابهنجار بشمار می‌روند مورد بررسی و تفحص قرار دهد.

روانشناسی مدرسه:

روانشناسان مدرسه در داخل سیستم آموزشی کار می‌کنند و به دانش‌آموزان در زمینه‌های هیجانی، اجتماعی و تحصیلی کمک می‌کنند. هدف روان‌شناسی مدرسه، همکاری با اولیاء، معلمان و دانش‌آموزان در جهت ایجاد یک محیط آموزشی سالم با تمرکز بر نیازهای دانش‌آموزان است.

روان‌شناسی مدرسه یک حرفه ی نسبتاً جدید است. انجمن ملی روان‌شناسی مدرسه (NASP) در آمریکا در سال 1968 تأسیس شد و این رشته به طور رسمی به عنوان یک تخصص دکتری توسط انجمن روان‌شناسی آمریکا (APA) شناخته شد. در سال 2002، روان‌شناسی مدرسه یکی از 10 حرفه پرطرفدار در آمریکا بوده و تقاضا برای روان‌شناسان مدرسه همچنان رو به افزایش است.

روانشناسی صنعتی-سازمانی:

یکی از شاخه‌های جدید علم ومعرفت که مساله نیروی انسانی ودیگر جنبه‌های مربوط دنیای کار را در کانون توجه خود دارد،روان شناسی صنعتی وسازمانی است. این شاخه از دانش مطالعه علمی رابطه میان انسان ودنیای کار را وجهه همت خود قرار داده است. در واقع ،کاربرد و بسط وگسترش اصول روانشناسی است به مسایلی که انسان در تجارت و صناعت با آنها دست به گریبان است. از آنجا که شاخه روانشناسی صنعتی و سازمانی یکی از شاخه‌های کاربردی و فعال رشته مهم روانشناسی است و همچنین کشور نیز در آستانه توسعه اقتصادی و صنعتی است لذا استفاده از خدمات مشاوره روانشناسی صنعتی و سازمانی یکی از ضروریات دنیای تولید و کار است و بدون این گونه خدمات تولید با کیفیت در دنیای پر رقابت فعلی با مشکل روبروست. خدمات مشاوره‌ای با حل و فصل مشکلات کارکنان در ابعاد مختلف می‌تواند تخصص، انرژی و توان کارکنان را در اختیار اهداف و ماموریت سازمان قرار دهد.

روانشناسی اجتماعی:

روانشناسی اجتماعی مطالعه موضوعات، مشکلات و مسایل مرتبط با روانشناسی و جامعه‌است. روانشناسی اجتماعی، اثرات حضور دیگران را بر رفتار فرد یا رفتار خود را تحت تأثیر گروه مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهد. روشن است که تأثیر دیگران بر فرد مستلزم وجود روابط متقابل بین خود با دیگران است، بنابراین به یک تعریف دیگر روان شناسی اجتماعی به عنوان علم مطالعه رفتار متقابل بین انسان‌ها یا علم مطالعه تعامل انسان‌ها شناخته می‌شود.

روانشناسی در ایران: 

روانشناسی تحت عنوان علم النفس یا اخلاق ، بیش از هزار سال به عنوان یکی از شاخه‌های اصلی فلسفه در مراکز علمی ایران تدریس شده است. از رازی و ابن سینا و ناصر خسرو تا ملاصدرا کمتر متفکری را سراغ داریم که در آثار خود به این علم نپرداخته است.

به رغم رونق و شکوه آغازین ، تا اوایل دهه 1340 فعالیت چشمگیری در روانشناسی وجود نداشت و این علم یا به عنوان بخشی از برنامه‌های رشته فلسفه و علوم تربیتی و یا به صورت بخشی از دوره‌های تربیت معلم تدریس می‌شد. دهه 1340 را باید دهه گسترش سازمانی روانشناسی در ایران نامید، چون طی این ده سال دوره لیسانس روانشناسی نخست در دانشگاه تهران و بعدها در سایر دانشگاههای ایران تأسیس گردید. در دانشگاه تهران دوره فوق لیسانس روانشناسی بوجود آمد و مؤسسه روانشناسی بنیان گذارده شد. برخی از این تحولات حاصل کوششهای دکتر محمود صناعی بود که در همان دوره پا به صحنه روانشناسی ایران گذاشت. خدمت بزرگ دکتر صناعی ترجمه کتاب اصول روانشناسی در سال 1342 بود.

در سال 1344 دکتر سعید شاملو بنیان گذار روانشناسی بالینی ایران اولین کلینیک مرکز مشاوره و راهنمایی در دانشگاه تهران را تأسیس کرد و بعدها بتدریج چنین مراکزی در دیگر دانشگاهها تأسیس شد. با گسترش دوره‌های روانشناسی در دانشگاههای کشور کوششهای فراوانی در زمینه تألیف و ترجمه مکتب درسی در این رشته به عمل آمد.

وضعيت ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر: 

در دوره كارشناسي ارشد 4 شاخه باليني ، عمومي ، تربيتي و استثنايي وجود دارد كه همين 4 گرايش در دوره دكترا نيز تدريس مي‌شوند.

آينده شغلي و بازار كار: 

– مراحل رشد و تحول ذهني و حرکتي کودکان چگونه است؟

–    چگونه مي توان از پيدايش بيماري هاي رواني پيشگيري کرد؟

– کدام شرايط خانوادگي و اجتماعي مشوق پرخاش گري، از خودبيگانگي و بزهکاري است؟

– بهترين شيوه درمان سيگار کشيدن يا چاقي کدام است؟

– چه شرايط و ابزاري را براي مأموران برج مراقبت فرودگاه بايد فراهم نمود تا خطاي آنان به حداقل برسد؟

– شکل و الگوي معماري منازل، ادارات و کارخانه ها چه اثري در بهداشت رواني افراد دارد؟

– چگونه مي توان بازدهي و کارايي کارگران و کارمندان را افزايش داد؟

هر يک از سؤال هاي فوق به يکي از شاخه هاي علم روان شناسي باز مي گردد. در واقع، امروزه روان شناسي با همه جنبه هاي زندگي ما ارتباط داردو هر اندازه که جامعه پيچيده تر شود، روانشناسي نيز نقش مهمتري در حل مسائل آدمي بر عهده مي گيرد. تا جايي که امروزه ما با حوزه هاي تخصصي جديدي مثل روان شناسي مهندسي، روان شناسي محيطي، روان شناسي قانوني و روان شناسي کامپيوتر روبه رو هستيم. و اين به معناي فرصت هاي شغلي متنوع و گسترده براي فارغ التحصيلان کارشناسي ارشد و دکتري است که مي توانند به طور تخصصي در يکي از شاخه هاي اين علم فعاليت کنند. البته در کشور ما بسياري از حوزه هاي تخصصي روان شناسي ناشناخته باقي مانده اند و حتي حوزه هاي معروف و شناخته شده روان شناسي مثل روان شناسي باليني، روان شناسي تربيتي، روان شناسي و آموزش کودکان استثنايي نيز جايگاه واقعي خود را در جامعه ما ندارند چرا که مؤسسات دولتي و خصوصي از نقش متخصصان روان شناسي در پيشبرد کارها اطلاعي ندارند.

اما با اين وجود به گفته کارشناسان اين رشته، آينده روان شناسي در کشور ما روشن و اميدبخش است و فارغ التحصيلان اين رشته بايد آينده خود را در فردا ببينند. چون کشور ما يکي از کشورهاي در حال توسعه است و بدون بهره گيري از شاخه هاي مختلف روانشناسي نمي تواند توسعه همه جانبه داشته باشد.

از سوي ديگر کشور ما، کشور جواني است و امروزه يکي از دغدغه هاي خانواده ها حفظ بهداشت رواني و بالا بردن سطح دانش فرزندان شان مي باشد که اين دو مهم نيز به ياري شاخه هاي مختلف روان شناسي از جمله روان شناسي رشد و روان شناسي تربيتي امکان پذير است.

آنچه گفتيم در مورد فرصت هاي شغلي موجود براي فارغ التحصيلان اين رشته در آينده است. اما امروزه نيز فارغ التحصيلان اين رشته در درجه اول جذب آموزش و پرورش مي شوند و يا در شرکت ها و سازمان ها به عنوان کارشناس روان شناسي فعاليت مي کنند و عده اي نيز به عنوان دستيار متخصص روان شناسي باليني و يا روان پزشک مشغول به کار هستند

عناوين درس هاي اصلي و اختصاصي : 

روان‌شناسي عمومي 1 و 2 ، علم‌النفس از ديدگاه دانشمندان اسلامي ، آمار توصيفي ، فيزيولوژي عمومي (اعصاب و غدد) و روان‌شناسي، مباني جامعه‌شناسي ، روان‌شناسي احساس و ادراك ، روان‌شناسي يادگيري و تربيتي و پرورشي، روان‌سنجي ، بهداشت رواني، اصول روان‌شناسي باليني، روان‌شناسي كودكان استثنايي، روان‌شناسي باليني كودك، روان شناسي انگيزش و هيجان و روش تحقيق.