ابوسعیداحمدبن عبدالجلیل سجزی، (وفات:۴۱۴ ه.ق.) ستاره‌شناس و ریاضیدان بزرگ و مشهور ایرانی قرن چهارم هجری است که با ابوجعفر احمد بن محمد صفاری و عضدالدوله معاصر و از اهالی سیستان و متولد زابل بوده و در خراسان و شیراز نیز زیسته است. سال تولد او در حدود سال 330 هجری قمری است. [۱]
ابوسعید سجزی از جملۀ دانشمندانی است که در رصد میل اعظم در شهر شیراز تحت نظارت عبدالرحمن صوفی رازی و با حمایت مالی عضدالدوله دیلمی حضور داشته است. بنابه گزارش ابوریحان بیرونی، مقدار میل اعظم در این رصد 23 درجه و 35 دقیقه محاسبه شده است. ابوریحان بیرونی می‌گوید: «از ابوسعید سجزی، اسطرلابی از نو واحد بسط دیدم که شمالی و جنوبی مرکب نبود و آن را اسطرلاب زورقی نامند و او را به جهت آن تحسین نمودم.» این ریاضیدان و ستاره‌شناس مشهور ایرانی قبل از گالیله به این موضوع پی برد که زمین به دور خورشید می چرخد و نه بالعکس که اسناد این مطلب سال‌ها قبل توسط اروپاییان از منطقه سیستان کشف و به اروپا منتقل شده‌است و متأسفانه این اسناد به دست ایرانیان نرسید.
تالیفات ابوسعید[ویرایش]
- کتاب الاختیار
- تحصیل القوانین الهندسه المحدود
- الزایجات الکواکب
- المدخل
- رساله در حل ده مسئله
- رساله فی باب انقسام خط مستقیم ذی النهایه
- رساله فی خواص الشکل الجسم الحادث
- رسالة فی عمل البرکار التام و هو برکار المخروط : در مورد ساختمان پرگار تام است.
اعتقاد به چرخش ِ زمین[ویرایش]
شواهدی در تاریخ وجود دارد که سجزی معتقد به چرخش ِ زمین به دور ِ خودش بوده‌است.ابوریحان بیرونی در کتاب ِ “استیعاب الوجوه الممکنة فی صنعة الاسطرلاب” می گوید : ” از ابو سعید سجزی، اُسطرلابی از نوع واحد و بسط دیدم که از شمالی و جنوبی مرکّب نبود و آن را اسطرلاب زورقی می نامید و او را به جهت اختراع آن اسطرلاب تحسین کردم چه اختراع آن متکی بر اصلی است قائم به ذات خود و مبنی بر عقیده ی مردمی است که زمین را متحرّک دانسته و حرکت یومی را به زمین نسبت می دهند و نه به کره ی سماوی. بدون شک این شبهه‌ای است که تحلیلش در نهایت ِ دشواری. و قولی است که رقع و ابطالش در کمال صعوبت است. مهندسان و علمای هیئت که اعتماد و استناد ایشان بر خطوط مساحیه(= مدارات و نصف النهارات و استوای فلکی و دائرةالبروج) است؛ در نقض ِ این شبهه و رد آن عقیدت بسی ناچیز و تهی دست باشند و هرگز دفع آن شبهه را اقامت برهان و تقریر دلیلی نتوانند نمود. زیرا چه حرکت یومی را از زمین بدانند و چه آن را به کره ی سماوی نسبت دهند در هر دو حالت به صناعت آنان زیانی نمی‌رسد و اگر نقض این اعتقاد و تحلیل این شبهه امکان پذیر باشد موکول به رای فلاسفه ی طبیعی دان است.”[۲]
منابع[ویرایش]
- علما و دانشمندان سیستان – سیدباقر حسیسنی – روابط عمومی دانشگاه زابل
- تاریخ ادبیات ایران – ذبیح ا.. صفا
- بزرگان سیستان – ایرج افشار.او یکد از دانش مندان بزرگ ایران است
- ↑ قربانی، ابوالقاسم. زندگینامه ریاضیدانان دوره اسلامی از سده سوم تا سده یازدهم هجری، ص 254
- ↑ بررسی‌هایی دربارهٔ ی ابوریحان بیرونی به مناسبت هزاره ی ولادت او، شورای عالی فرهنگ و هنر، مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی، ص 369 و 370
