جغرافیا

هدف و ماهیت:

دانستن جغرافيا در مفهوم علمي خود عبارت از شناخت محيط طبيعي و انساني در پهنه زمين است كه مناسبات و روابط فيمابين انسان و محيط را در تبيين پديده هاي مكاني مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار مي دهد تا بر مبناي اين شناخت و طبقه بندي علمي آن، توانايي انسان را در بهبود شرايط محيط تكامل بخشد. هدف از ارائه اين رشته پرورش استعدادهايي است كه در جهت شكوفايي و توسعه ميهن عزيز اسلامي قدم بردارند. اين نيروها با بهره گيري از آموزشهاي نوين به عناصري كارآمد و متخصص مبدل مي شوند كه قادر به طراحي و اجراي انواع طرحهاي عمراني، اقتصادي و اجتماعي در فضاي سرزمين از سطح خرد تا كلان مي باشند. وجه كاربردي جغرافيا را بايد در توسعه فراگير خلاصه كرد، پرداختن به موضوعاتي مانند ساماندهي مناطق شهري و روستايي، آماده‌سازي سرزمين، مكان گزيني جغرافياي صنايع، توزيع بهينه جمعيت و هدايت جريانهاي جمعيتي و … از اين قبيل مي باشد.

موضوع جغرافيا مكان است و اين علم، مكان را تا جايي كه به زندگي انسان مربوط مي‌شود، مطالعه مي‌كند و در اين مطالعه سعي دارد سطح زمين را از نظر تمام ويژگي‌هاي آن مانند سردي و گرمي، حاصلخيزي، سختي و سستي ، شوري و شيريني، جنگلي و علفزاري ، خشكي و رطوبت و هزاران ويژگي‌ ديگر بشناسد. به همين دليل مشاهده مستقيم زمين، روش اصلي مطالعه جغرافيايي است.

توانايي هاي مورد نياز و قابل توصيه:

علاوه بر هندسه و رياضي دانشجوي اين رشته بخصوص دانشجوي جغرافياي انساني بايد به علوم اجتماعي علاقمند بوده و درك خوبي از مسائل اجتماعي داشته باشد تا بتواند مسائل اجتماعي و جمعيتي شهر را بررسي كرده و راه حلهاي مناسبي براي مشكلات موجود ارائه بدهد.

داوطلبان بايد از توان جسمي و روحي لازم برخوردار باشند زيرا بسياري از درسهاي اين رشته مستلزم سفرهاي علمي، تحقيقات در خارج از محيط دانشگاه محيطهاي شهري، روستايي، ادارات و سازمانها است لذا نيازمند فعاليت و تحرك بيشتري نسبت به ساير رشته هاي علوم انساني است.

اگر فردي به مسائل شهري علاقه دارد براي مثال مي خواهد مشكل ترافيك و يا آلودگي شهر حل شود و يا مدرسه و بيمارستان در سطح شهر به گونه اي توزيع گردد كه اين مراكز خدماتي در دسترس همه مردم باشد، خوب است كه وارد اين رشته شده تا با تلاش و همت بسيار، در راستاي حل اين نابساماني‌ها قدم بردارد.

معرفي اجمالي گرايش‌هاي رشته جغرافیا: 

گرايشهاي جغرافيايي طبيعي ، جغرافياي انساني ، جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري ، جغرافياي سياسي – نظامي ، كارتوگرافي از شاخه‌هاي رشته جغرافيا هستند.

جغرافياي انساني: 

اغلب توسعه‌گران اعتقاد دارند آنچه در نهايت روند توسعه اقتصادي و اجتماعي يك كشور را تعيين مي‌كند، منابع انساني آن كشور است. منابع انساني پايه اصلي ثروت ملتها را تشكيل مي‌دهد و سرمايه و منابع طبيعي عوامل تبعي توليد هستند چون انسانها عوامل فعالي هستند كه سرمايه‌ها را متراكم مي‌سازند، از منابع طبيعي بهره‌برداري مي‌كنند، سازمانهاي اقتصادي، اجتماعي، سياسي را مي‌سازند و توسعه ملي را به جلو مي‌برند.

به همين دليل جغرافياي انساني به عنوان يكي از شاخه‌هاي مهم علم جغرافيا در دو گرايش جغرافياي شهري و روستائي در دانشگاهها و موسسات آموزش عالي كشورمان ارائه مي‌شود.

جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري: 

يكي از پديده‌هاي مهم و عمومي جهان امروز، افزايش نقاط شهري و توسعه شديد و روزافزون فيزيكي شهرها است. اين در حالي است كه در محدوده شهرها، شديدترين و گسترده‌ترين دخالتها و تغيير شكلهاي انساني در محيط هاي طبيعي مشاهده مي‌شود. به طوري كه منجر به آلودگي آبي، صوتي ، هوايي ، زيست‌محيطي، اجتماعي و در نتيجه بروز انواع خطرات براي انسان شده است.

در واقع شهرها از يك سو نشانه رشد و پيشرفت و زندگي نوين هستند و از سوي ديگر به دليل بي‌مبالاتي انسانها در معرض شديدترين خطرات طبيعي قرار دارند. به همين دليل امروزه نياز شهرها به دست‌اندركاران برنامه‌ريزي شهري اجتناب‌ناپذير است، متخصصاني از علوم اقتصاد، جامعه‌شناسي، جمعيت‌شناسي، آمار، عمران، سازه و جغرافيا كه مي‌توانند با مشاركت يكديگر وضعيت شهر را سروسامان دهند. در ميان اين دسته از متخصصان، فارغ‌التحصيلان جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري به عنوان متخصصاني كه از علوم مختلف از جمله اقتصاد، جامعه‌شناسي، كشاورزي، زيست و جمعيت سررشته دارند، مي‌توانند وظيفه مديريت برنامه‌ريزي شهري را بر عهده بگيرند.

گرايش جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري تلاش مي‌كند تا با توجه به عوامل انساني و طبيعي موجود در هر شهر، براي مسائل جمعيتي، اقتصادي، زيست محيطي آن برنامه‌اي بينديشد تا مطابق اين برنامه مهندسين معمار، عمران ، سازه و تاسيسات ، بخشهاي مختلف شهر را طراحي كرده و يا مشكلات شهر را حل نمايند.

در حقيقت يك متخصص جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري براي مشكلات فعلي و آينده شهر راه‌حلهاي مناسبي را پيدا مي‌كند.

جغرافياي سياسي- نظامي: 

بسياري از انسانها دوست دارند كه اراده خود را بر ديگران تحميل كنند و براي رسيدن به اين هدف از دو راه كمك مي‌گيرند، يكي سياست و ديگري جنگ.

البته با يك نگاه به تاريخ متوجه مي‌شويم كه بشر بيشتر اوقات براي رسيدن به اين هدف، كوتاهترين راه يعني جنگ را انتخاب كرده و براي تامين امنيت، حفظ وطن و دفع دشمن به جنگ پرداخته است.

اين همان چيزي است كه باعث پيدايش جغرافياي سياسي- نظامي شده است. چرا كه اين رشته از جغرافيا به بررسي نقش عوامل جغرافيايي در سرنوشت جنگ‌ها مي‌پردازد. عواملي مثل وضعيت ارتفاعات، آب و هوا و يا وضعيت كشورهاي همسايه كه مي‌تواند نقش بسزايي در سرنوشت يك جنگ و در نتيجه در وضعيت سياسي يك كشور داشته باشد.

به همين دليل تمام سرداران بزرگ دنيا مثل ناپلئون و مائوتسه تونگ كه بعدها رهبران سياسي جهان شدند، موفقيت‌هاي خود را ناشي از درك جغرافياي نظامي دانسته‌اند و باز به همين دليل بزرگترين بخش پنتاگون (وزارت دفاع آمريكا) ، بخش مطالعات جغرافياي نظامي آن است و بالاخره براساس اصول جغرافياي نظامي بود كه عراق هنگام تجاوز به كشورمان، ابتدا مرزهاي محدب را اشغال كرد، چرا كه مرزهاي محدب نقش چشم كشور را دارند.

كسي نمي‌تواند سياست را بدون ملاحظات جنگ و جنگ را بدون توجه به مفاهيم سياسي بررسي كند، چون جنگ به عنوان يك راهكار سياسي مي‌تواند وضعيت نظام يك كشور را پيش‌بيني كند.

جغرافياي طبيعي:

جغرافياي طبيعي علمي است كه محيط طبيعي و تاثير عوامل و عناصر محيطي بر زندگي و فعاليت انسان را مطالعه مي‌كند. اين علم در مقطع كارشناسي داراي دو گرايش ژئومورفولوژي و آب و هواشناسي است.

 كارتوگرافي: 

كارتوگرافي هنر، علم و فن تهيه انواع نقشه‌براي استفاده در ساختار اقتصادي، فرهنگي ، دفاع ملي، روابط بين‌الملل، تعليم و تربيت، جهانگردي و موارد متنوع ديگر است. يعني يك جغرافيدان به ياري نقشه اطلاعات دقيقي درباره موقعيت‌ها و پراكندگي‌ها به دست مي‌آورد.

نقشه در تمام گرايشهاي جغرافيا مورد استفاده قرار مي‌گيرد. براي آن كه علم جغرافيا، علم مطالعه پراكندگي‌ها و موقعيت‌ها است و نقشه وسيله‌اي براي بيان اطلاعات به دست آمده مي‌باشد. يعني يك جغرافيدان پديده‌هاي جغرافي را تبديل به علامت و سمبل كرده و سپس علامتهاي فوق را بر روي نقشه نشان مي‌دهد. حال با توجه به اين كه ما صدها نوع نقشه داريم، مشخص است كه تهيه يك نقشه نياز به مهارتي خاص دارد كه اين مهارت را دانشجوي رشته كارتوگرافي به دست مي‌آورد.

در آغاز نقشه‌ها به صورت دستي تهيه مي‌شد اما امروزه با حضور تكنولوژي كامپيوتر ، نقشه‌ها به روش كامپيوتري تهيه مي‌شوند و دانشجويان اين گرايش نيز با نرم‌افزارهايي كه مخصوص ترسيم نقشه ، طراحي و كارهاي گرافيكي است، آشنا مي‌شوند.

گفتني است كه با توجه به كاربردي بودن كارتوگرافي، اين شاخه تنها در مقطع كارشناسي ارائه مي‌شود.

گرايش هاي مختلف جغرافيا در مقطع كارشناسي ارشد

1) جغرافيا و برنامه ريزي روستايي

2) جغرافيا و برنامه ريزي شهري و ناحيه اي

3) اقليم شناسي

4) هيدرولوژي

5) ژئومورفولوژي

6) برنامه ريزي توريسم

7) جغرافياي سياسي – نظامي

رشته هاي مشابه و نزديك به اين رشته

زمين شناسي ، علوم سياسي ، جامعه شناسي و علوم اجتماعي

آينده شغلي و بازار كار

فارغ التحصيل جغرافيا مي‌تواند به عنوان محقق در سازمان مديريت و برنامه ريزي کشور، بنياد مسكن انقلاب اسلامي، بنياد مستضعفان و جانبازان، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، سازمان محيط زيست، شهرداري ها و وزارتخانه هاي آموزش و پرورش، مسكن و شهرسازي، كشور، جهاد كشاورزي ، صنايع و معادن، دفاع و نفت مشغول به كار شود، همچنين مي تواند در بخش بازاريابي كارخانجات كشور فعاليت بكند. به عبارت ديگر در اكثر كشورهاي جهان افرادي كه در صنعت توريست كار مي كنند فارغ التحصيل جغرافياي شهري هستند. فارغ التحصيلان جغرافياي نظامي مي توانند به راحتي جذب سازمان هاي انتظامي و سياسي شوند.

دروس اصلي و اختصاصی رشته جغرافيا

دروس اصلي جغرافياي انساني مشترک در دو گرايش جغرافياي شهري و روستايي
جغرافياي جمعيت ايران	جغرافياي روستائي ايران
جغرافياي شهري ايران	جغرافياي اقتصادي ايران 1 : کشاورزي
جغرافياي اقتصادي ايران 2 : صنعت ، حمل و نقل انرژي	اصول علم اقتصاد
نظريه هاي اقتصاد و اقتصاد توسعه	متون جغرافياي انساني به زبان خارجي 1و 2
نقشه ها و نمودارهاي موضوعي در جغرافياي انساني	ويژگيهاي جغرافيايي انساني مناطق خشک ايران
جغرافيا و صنعت توريسم	ويژگيهاي جغرافيائي کشورهاي توسعه يافته
ويژگيهاي جغرافيائي کشورهاي اسلامي	ويژگيهاي جغرافيائي آسياي ميانه
جغرافياي تاريخي ( با تاکيد بر ايران )	جغرافياي طبيعي در برنامه ريزي شهري و روستائي
کاربرد جغرافياي طبيعي در برنامه ريزي شهري و روستائي

دروس اختصاصي گرايش جغرافيايي روستايي
اصول و روشهاي برنامه ريزي روستائي	روابط متقابل شهر و روستا با تاکيد بر ايران
اقتصاد روستائي	برنامه ريزي روستائي در ايران
کارگاه برنامه ريزي روستائي	پايان نامه

دروس اختصاصي گرايش جغرافياي شهري
اقتصاد شهري	شهرها و شهرک هاي جديد
روايط متقابل شهر و روستا با تاکيد بر ايران	اصول و روشهاي برنامه ريزي شهري
برنامه ريزي شهري در ايران	کارگاه برنامه ريزي شهري و منطقه اي
پايان نامه