صمصام السلطنه بدون شک یکی از عناصر مهم و برجسته مشروطیت است و برای استقرار مشروطیت ، زحمات زیادی کشید و سال‌ها در مصدر کار بود و خدمات زیادی برای کشور و مشروطیت به انجام رسانید.
صمصام السلطنه بختیاری (۱۲۳۰ـ ۱۳۰۹)
(نخست وزیر مشهور ایران در انقلاب مشروطیت)
نجفقلی خان معروف به «صمصام السلطنه» فرزند حسینقلی خان ایلخانی بختیاری، درسال ۱۲۶۷ هـ. ق در بختیاری تولد یافت. در کودکی سواد و دانشی متوسط در میان ایل آموخت و به رویه تربیت ایلی سوارکاری و تیراندازی را فرا گرفت به طوری که یکی از ورزیده‌ترین افراد ایل در زدوخوردهای پارتیزانی شد. تا زمانی که پدرش حیات داشت در کارها به او مساعدت و معاونت می‌نمود. پس از قتل پدرش به دست ظل‌السلطان پس از مدتی توقیف، آزاد شد. در ۱۳۲۰ هـ .ق از طرف مظفرالدین شاه لقب صمصام السلطنه و مقام ایلخانی یافت.
در نهضت مشروطیت سردار اسعد بختیاری با هماهنگی آزادیخواهان و علما از اروپا به ایران آمد و برادر خود صمصام السلطنه و سایر سران بختیاری را به اتحاد و اتفاق دعوت نمود و آنها را برای حمله به اصفهان و تهران آماده کرد. در دوران استبداد صغیر، صمصام السلطنه به اتفاق ضرغام السلطنه با هزار سوار بختیاری به اصفهان حمله کرد و به آسانی شهر اصفهان را به تصرف درآورد و پس از فتح تهران، صمصام السلطنه حاکم اصفهان و چهارمحال بختیاری شد. و سپاه بختیاری به رهبری سردار اسعد تهران را فتح نمود و مشروطیت را به پیروزی رساند.
صمصام السلطنه قریب یک سال در اصفهان به سر برد، آنگاه به دعوت سردار اسعد و سایر سران بختیاری که امور کشور در دست آنها بود، به تهران آمد و در زمره رجال موثر کشور درآمد. و دو دوره حساس نخست وزیر ایران بود. در تیرماه ۱۲۹۰ در کابینه سوم سپهدار تنکابنی، به وزارت جنگ منصوب شد و یک ماه بعد از طرف مجلس دوم به نخست‌وزیری رسید. مدت نخست‌وزیری اول صمصام السلطنه متجاوز از یک سال و نیم به طول انجامید و مجموعاً پنج کابینه تشکیل داد. در دو کابینه خود وزارت جنگ را بر عهده داشت. در کابینه سوم، وزارت کشور را اداره می‌کرد. دوران حکومت صمصام‌السلطنه از ادوار مهم تاریخ ایران است که مهمترین آنها اولتیماتوم دولت روس بود. روس‌ها به موجب اولتیماتوم از جمله اخراج مستر مورگان شوستر خزانه‌دار کل ایران و مستشار مالی را سریعاً خواسته بودند. روس ها بخشی از ایران را اشغال کردند و صمصام السلطنه با پشتیبانی و حمایت ناصرالملک نایب السلطنه، اولتیماتوم دولت روس را قبول کرد ولی مجلس دوم اولتیماتوم روس را رد کرد. صمصام، مجلس را منحل و خود در اجرای مفاد اولتیماتوم کوشید و شوستر و سایر مستشاران آمریکائی را از ایران اخراج نمود و مادام که رئیس دولت بود، انتخابات را تجدید نکرد. صمصام السلطنه برای بار دوم در اردیبهشت ۱۲۹۷ به نخست‌وزیری منصوب شد و دو کابینه تشکیل داد و هر دو کابینه، وزارت داخله را بر عهده گرفت.
دوره دوم نخست‌وزیری صمصام السلطنه مصادف بود با قحطی و کمبود غله و مشکلاتی از این نظر برای مردم وجود داشت و در آن سال به علت خشکسالی، مردم از لحاظ معیشت سخت در مضیقه بودند. احمدشاه از حکومت صمصام سخت وحشت داشت. و اعمالی انجام می‌داد که برای شاه ایجاد خطر نموده بود. در آن هنگام حزب تازه‌ای به نام سوسیال رویسیونر تشکیل شد و ضد کابینه صمصام السلطنه قیام نمودند جمعی از علماء و اهل بازار و جمعی از دموکرات‌ها نیز با حزب سوسیال هم عقیده شدند، بازار و دکان‌ها را بستند و در مسجد شاه مجتمع و عزل صمصام و زمامداری وثوق‌السلطنه را خواستند و احمدشاه ناچار خواسته آنها را اجابت نمود و وثوق‌الدوله را به ریاست الوزرائی برگزید. صمصام در مقابل این اقدام شاه ایستادگی کرد و به کار خود ادامه داد. از دربار به صمصام السلطنه تلفن شد که شما دیگر وزیر نیستید و استقامت شما در برابر شاه عواقب وخیم دارد. صمصام چون کابینه خود را در حال سقوط دید، هیئت دولت را تشکیل داد، حکومت نظامی را لغو نمود و دستور آزادی زندانیان سیاسی را نیز صادر کرد ولینهایتا کنار رفت. در دوره چهارم مجلس از طرف مردم تهران به نمایندگی رسید و نفر چهارم شد. در این دوره مستوفی و مشیرالدوله و موتمن الملک هم وکیل تهران بودند.
در ۱۳۰۰ ش در دوران حکومت قوام السلطنه، صمصام السلطنه بختیاری والی خراسان شد. در آن روزها کلنل محمدتقی خان در آن استان با قطع رابطه با مرکز، به اداره امور پرداخته بود. بین صمصام و کلنل چندین تلگراف مخابره گردید و صمصام السلطنه با اطمینان به مرحوم پسیان قول داد که گذشته از آنکه لطمه‌ای به وی وارد نخواهد کرد بلکه زحمات و خدمات او را جبران خواهد نمود ولی دولت مصراً سرکوبی کلنل را خواستار بود و میل به عمل کدخدامنشی صمصام نداشت، در هر حال، صمصام السلطنه از رفتن به خراسان منصرف گردید و وقتی نتوانست برای کمک به وی اقدامی انجام دهد طی تلگرافی قول ایلخانی خود را پس گرفت. تلگرام صمصام السلطنه به کلنل محمدتقی خان به این شرح است:
جناب اجل آقای کلنل محمد تقی خان کفیل ایالت جلیله دام اقباله، هزار نقش برآرد زمانه و نبود یکی چنانکه که در آئینه تصور ماست… به ملاحظاتی قول ایلخانی خود را مسترد می‌دارم. نجفقلی بختیاری
صمصام السلطنه از ۱۳۰۲ به بعد کاری نگرفت و غالباً در اصفهان و میان ایل به سر می‌برد. چند ماهی در ۱۳۰۸ ش فرمانداری چهارمحال را بر عهده گرفت و در رفع بحران و اختلاف در منطقه به علت شیخوخیت موفق شد و بالاخره پس از ۸۲ سال زندگانی، در تاریخ ۱۳۰۹ش درگذشت.
صمصام السلطنه بختیاری مردی ساده دل و پاکدامن و نیکونهاد بود و چون در کارهای سیاسی نیز این سادگی و صداقت را به کار می‌برد، کابینه‌های او را غالباً کابینه لری خطاب می‌کنند. او گذشته از اینکه مردی متدین و متقی بود، به مبانی مذهبی احترام می‌گذاشت و فرایض دینی خود را به جای می‌آورد.
فرزندان صمصام السلطنه نام صمصام را برای خود برگزیده‌اند. صمصام السلطنه بدون شک یکی از عناصر مهم و برجسته مشروطیت است و برای استقرار مشروطیت ، زحمات زیادی کشید و سال‌ها در مصدر کار بود و خدمات زیادی برای کشور و مشروطیت به انجام رسانید.
قلعه تاریخی صمصام السطنه در شهر شلمزار در استان چهارمحال بختیاری واقع است که در دوران مشروطیت محل تجمع و آمادگی آزادیخواهان و سواران بختیاری برای شرکت در جنگ های مشروطیت بود . این اثر تاریخی و مهم در اثر بی توجهی مسئولان دچار آسیب شده و بحشی از آن تخریب گردیده است.
این متن تکمیل می شود..
ــــــــــــــــــــــــــــــ
منابع:
۱- کتاب شرح رجال سیاسی نظامی معاصر ایران، ج ۲، نوشته دکتر باقر عاقلی ، انتشارات گفتار با همکاری نشر علم، ۱۳۸۰
و…
***
صمصام السلطنه بختیاری نخست وزیر مشروطیت
