باستان شناسی

هدف و ماهیت: 

رشته باستان شناسی در ایران زیر مجموعه رشته علوم انسانی به حساب می آید. البته از چند سال پیش دانشکده های هنر نیز اقدام به راه اندازی رشته باستان شناسی در مقطع کاردانی کردند.

برخی رشته باستان شناسی را با رشته تاریخ یکی می دانند یا اینکه این رشته را کاملا مشابه رشته تاریخ به حساب می آورند اما در این باره باید تاکید کنم که این دو رشته اگرچه مشابهت هایی باهم دارند اما یکی به حساب آوردن این دو اشتباه است.

رشته تاریخ با توجه با آثار موجود به بحث می پردازد امارشته باستان شناسی با توجه به حدسیات به کاوش می پردازد. باستان شناسان با توجه به یافته هایی که در کاوش ها به دست می آید می باید فرهنگ نحوه زندگی و حتی روابط اجتماعی گذشتگان را تدوین کنند.

باستان شناس فردی است که در محل های باستانی کاوش می کند، یافته ها را مورد مطالعه قرار می دهد و پس از تعیین ارزش مادی و معنوی و تخمین قدمت آثار، آن ها در بازار عتیقه فروش ها به فروش می رساند.

در گذشته ای نه چندان دور، جامعه ما چنین دیدگاهی نسبت به باستان شناش داشت. در واقع مردم باستان شناس را با عتیقه فروش یا عتیقه جمع کن یکی می دانستند. اما در حقیقت باستان شناس یک تاجر یا عتیقه جمع کن نیست. بلکه یک محقق است؛ محققی که شواهد لازم را برای تحقیقات خود از طریق بررسی، پژوهش و کاوش در نقاط مختلف جهان که روزی محل تردد، سکونت یا هر نوع فعالیت انسانی بوده است، به دست می آورد سعی دارد تا گذشته را براساس یافته های خود باز سازی کنند. در واقع روشن کردن گذشته هر جامعه از نظر فرهنگی، اجتماعی ، سیاسی یا مذهبی بدون مرجعه به نظر باستان شناس دشوار یا غیر ممکن است.

توانايي هاي مورد نياز و قابل توصيه: 

توانايي علمي: داشتن اطلاعاتي مناسب در زمينه تاريخ و جغرافياي ايران و كشورهاي همسايه و همچنين تسلط به زبان انگليسي براي دانشجويان اين رشته ضروري به نظر مي رسد.

توانايي جسمي: باستان شناسي با كار و تلاش در گرماي كوير و در سرماي كوهستان و با تحمل سختي ها و مشكلات بسيار همراه است. معروف است كه مي گويند باستان شناسي 50 درصد روي زمين و 50 درصد زيرزمين است. به همين دليل باستان شناسي نمي تواند براي افراد علاقمند به پشت ميز نشيني رشته مناسبي باشد.

علاقمندي ها: باستان شناس بايد علاقمند به كار در طبيعت باشد. يعني اگر جواني عاشق كاوش و جستجو و كشف مجهولات و نقاط تاريك تاريخ گذشته نباشد، نمي تواند در اين رشته موفق گردد.

وضعيت ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر:

رشته باستان شناسي در ايران تا مقطع دكترا تحصيل مي شود. اين رشته هم در مقطع كارشناسي ارشد و هم در مقطع دكتراي تخصصي در ايران تدريس مي شود.

رشته هاي مشابه و نزديك به اين رشته: 

با توجه به ماهيت و نوع خاص اين رشته، به نظر مي رسد كه رشته هايي نظير: مديريت جهانگردي، تاريخ و جغرافيا، موزه داري، مرمت و احياي بناهاي تاريخي و … نزديك تر به اين رشته مي باشند.

آينده شغلي و بازار كار: 

کشور ايران با وجود جاذبه هاي فرهنگي بسيار سالانه تنها چندهزار نفر جهانگرد را جذب خود مي کند. ايران بهشت باستان شناسي است اما در بازار جهاني توريست، حضوري کمرنگ داريم.

اما چرا اين سرمايه زوال ناپذير در کشور ما شکوفا نشده است؟

براي رونق بازار جهانگردي بايد به مسائل بسياري توجه نمود که بعضي از آنها خارج از کار يک باستان شناس است. اما آنچه به رشته باستان شناسي باز مي گردد، گمنام ماندن جاذبه هاي تاريخي و فرهنگي ايران مي باشد. تا جايي که نه تنها جهانگردان بلکه حتي مردم کشورمان نيز با بسياري از آثار تاريخي و فرهنگي ايران بيگانه هستند و اين به دليل آن است که معرفي و حفظ آثار باستاني بر عهده باستان شناسان نيست. يعني در حالي که ما تعداد قابل توجهي فارغ التحصيل باستان شناسي بيکار داريم، بسياري از آثار باستاني کشور ما هنوز شناسايي و ثبت نشده است و حتي آثار ثبت شده نيز، بخوبي حفظ و يا معرفي نمي شوند.

در بسياري از کشورهاي دنيا مسائل مربوط به حفاري و حفاظت از ميراث فرهنگي هر شهر برعهده شهرداري است تا شهرداري با ايجاد بخش باستان شناسي و با جذب فارغ التحصيلان رشته باستان شناسي در آن، به اين مهم بپردازد. اما در کشور ما متولي باستان شناسي، سازمان ميراث فرهنگي کشور است و اين مرکز هم دامنه فعاليت هايش محدود مي باشد و در نتيجه تعداد اندکي از فارغ التحصيلان آن هم در سطح کارشناسي ارشد، جذب اين مرکز مي شوند.

با وجود اين که در کشور ما زمينه هاي ملي رشته باستان شناسي وجود دارد و ما داراي فرهنگ و پيشينه پرباري هستيم و بايد حداقل در منطقه، باستان شناسي ما حرف اول را بزند اما متأسفانه در زمينه مطالعات باستان شناسي بسيار ضعيف عمل مي کنيم. در سطح ليسانس موقعيت کاري اين رشته بسيار محدود مي باشد. اما اگر عاشق و شيفته تاريخ، تمدن و فرهنگ کشورشان هستند، بدانند که اين رشته آنها را راضي خواهد کرد.

پيش بيني وضعيت آينده رشته در ايران: 

به نظر مي رسد با توجه به گسترش روند جذب توريست و جهانگرد در ايران و پرداختن بيشتر به اين موضوع از جانب سازمانهاي مربوطه در طي سالهاي آينده شاهد شكوفايي اين صنعت باشيم و فارغ التحصيلان بيشتري در نقاط مختلف و كاوشهاي گوناگون مشغول به خدمت شوند ولي در مقطع فعلي همان مشكلات گفته شده از قبيل بيكاري و هم سنخ نبودن ماهيت كار با تواناييهاي فارغ التحصيلان همچنان به چشم مي خورد.

زیر شاخه ها و کاربرد:

در رشته باستان شناسی دانشجویان بیش از 130 واحد درسی را در زمینه های پیش از تاریخ(دوره های پارینه سنگی، میان سنگی و نوسنگی)، دوره تاریخی و دوره اسلامی می خوانند.هم چنین دانشجویان یک فصل نیز که معمولا یکی دو ترم آخر دانشجویان می باشد، در محل های حفاری که دانشگاه در نظر می گیرد حضور یابند و مهارت هایی در این زمینه بیاموزند.

باستان شناسی در مقطع کارشناسی دارای گرایش و زیر شاخه خاصی نبوده و در طی دوره آموزشی چهار ساله کلیه درس ها در

هفت ترم ارائه می شود و یک ترم حفاری در محل ارائه داده می شود.

طی چندسال گذشته به طور متوسط در هر سال 95 نفر در رشته باستان شناسی پذیرفته شده اند.

داشتن اطلاعات مناسب در زمینه تاریخ و جغرافیای ایرا و کشور های همسایه و همچنین تسلط به زبان انگلیس برای دانشجویان این رشته ضروری به نظر میرسد.

کاربرد این رشته از نام آن پیداست، این رشته در کشور ما که هنوز بساری از آثار تاریخی آن کشف نشده می تواند جایگاه مناسبی داشته باشد.

دروس پايه ی رشته ی باستان شناسي

تاريخچه علم باستان شناسي

بررسي تمدن هاي باستاني از نظر قرآن کريم

جغرافياي تاريخي

اصول و مباني انسان شناسي

اسطوره شناسي

تاريخ هنر از باستان تا آغاز اسلام

حفظ آثار باستاني

اصول و مباني باستان شناسي

دروس اختياري براي رشته باستان شناسي
فرهنگ ايران و باستان	فرهنگ و تمدن ساساني
فرهنگ مغول تا صفويه	هنر رنسانس

دروس اختصاصي براي رشته باستان شناسي
استخوان شناسي	باستان شناسي پيش از تاريخ ايران
ايران در آغاز شهرنشيني	باستان شناسي و هنر ايلام
باستان شناسي ايران در هزاره اول قبل از ميلاد	باستان شناسي و هنر ماد و هخامنشي
باستان شناسي اشکاني	باستان شناسي ساساني
باستان شناسي و هنر اسلامي 1 و 2 و 3	فلزکاري دوره اسلامي
باستان شناسي پيش از تاريخ بين النهرين	هنر و معماري بين النهرين در دوران تاريخي
باستان شناسي مصر باستان	باستان شناسي و هنر آسياي صغير
سکه شناسي	شناخت مهر و تابلت
تاريخ هنر نقاشي در ايران	هنر يونان و روم باستان
حفاظت اشياء باستاني	باستان شناسي و هنر سرزمين هاي اسلامي
سير تحول خطوط و خواندن کتيبه هاي اسلامي	کتاب آرايي
هنر خاور دور	هنر هند باستان
خواندن خطوط باستاني	تکنيک و هنر سفالگري
طراحي و ترسيم مدارک باستاني	روش کاوش
موزه داري	کاوش در محل
طبقه بندي سفال	بررسي آثار باستاني
خواندن متون باستان شناسي	باستان شناسي و هنر قلمرو غربي اسلامي