✒️ مزبان حبیبی
در بیستوپنج سال گذشته، سیستم آموزشی فنلاند پیشتازی خود در میان سیستمهای آموزشی جهان را تثبیت کرده و از شواهد پیداست که این پیشتازی همچنان ادامه دارد، اینکه آنها چنان شدند و ما چنین هستیم دلایل فراوان دارد.
چالش اول: نگرش سرمایهگذاری و هزینهای
فنلاند سرمایهگذاری بلندمدت در حوزه آموزش را حدود پنجاه سال پیش آغاز کرد، بهگونهای که امروزه، فنلاند در زمره کشورهای پیشگام در سرانه دانشآموزی در جهان است.
در ایران، تقریبا همه مسؤلین عالیرتبه نظام در صحبتهایشان از هزینههای بالای آموزشوپرورش در ایران سخن میگویند و به سادگی از حذف بودجه در وزارت میگویند.
چالش دوم: سرانه دانشآموزی
سرانه دانشآموزی از تقسیم تمام بودجههای آموزشوپرورش بر تعداد دانشآموزان بهدست میآید. سرانه دانشآموزی ایران ۱۶۳ دلار در سال ۱۳۹۹ بود و این عدد در سال ۲۰۲۰ در فنلاند، ۳۷۷۵ دلار بودهاست.
چالش سوم: نگرش کلی به حوزه آموزش
رنسانس در فنلاند، با به تأخیر انداختن آموزشهای رسمی و توجه ویژه به بازی، شادی و تحرک بدنی در مهدکودک و مدرسه، آغاز شد. در آن کشور و در سطح پیشدبستان که تا هفت سالگی است، هیچگونه آموزش رسمی وجود ندارد و تأکید بر بازیهای خلاق، فعالیتهای بدنی و ارتباطات اجتماعی است. به گونهای که روزانه حداقل نود دقیقه صرف بازی و فعالیتهای بدنی در حیاط مهد و کودکستان میشود.
به این شیوه آموزش، معجزه فنلاندی میگویند.
اما در ایران، بهطور کاملا رسمی و در سداوصیما که بودجه و درآمدش بیش از آموزشوپرورش است، تبلیغات کتابهای تستی دوره ابتدایی پخش میشود و شوربختانه تب تست زدن به کلاسهای اول ابتدایی هم رسیدهاست.
چالش چهارم: متولیان آموزش و آمار
در فنلاند، در پنجاه سال گذشته، تقریبا تمام وزرای آموزش و پرورش از بین معلمان و کارشناسان حوزه آموزش انتخاب شدهاند و میانگین سنی آنان کمتر از چهل سال است.
لی اندرسون، بانوی ۳۴ سالهٔ دارای مدرک لیسانس علوم اجتماعی از دانشگاه تورکو، دو سالیاست که وزیر آموزشوپرورش و فرهنگ در فنلاند هستند. وزارت تحت مدیریت او ۳۰۰ نفر پرسنل دارد و بودجه سالانهاش ۶.۶ میلیارد دلار است که این تعداد پرسنل و بودجه برای خدمات آموزشی به ۱,۷۸۵,۱۰۰ نفر دانشآموز است.
اما در کشورمان، وزیر ۶۳ ساله آموزشوپروش تا قبل از رسیدن به وزارت، هیچ تجربهای در آموزش مدرسهای نداشته و مستقیما بر کرسی وزارت نشست. وزارت آموزشوپرورش در ایران بیش از ۱۰۰ هزار پرسنل اداری دارد با ۵۷ هزار میلیارد تومان بودجه که حدود ۲.۵ میلیارد دلار است آمار دانش آموزان در ایران معمولا در پایان سال معلوم میشود و هماکنون ۱۵،۱۳۸,۵۲۳ دانشآموز در حدود ۱۱۰ هزار مدرسه در حال تحصیل هستند.
توجه داشتهباشیم که در فنلاند ۶.۶ میلیارد دلار برای ۱,۷۸۵,۱۰۰ دانشآموز و در ایران ۲.۵ میلیارد دلار برای ۱۵،۱۳۸,۵۲۳ دانشآموز تخصیص داده میشود. تفاوت آنچنان زیاد است که قابل تصور نیست.
چالش پنجم: تحقق عدالت آموزشی
در فنلاند هدف اصلی سیاست آموزشی، ارتقاء سطح آموزش و ارائه فرصتهای آموزشی برابر به کلیه شهروندان، فارغ از محل اقامت، ثروت، زبان مادری یا جنسیت آنان است که تقریبا در تمام اهداف، موفق بودهاند و عدالت آموزشی در سراسر کشور اجرا میشود.
در سیستم آموزشی کشورمان، مدارس آنچنان با هم تفاوت دارند که قابل تصور نیست، وجود مدارس کپری، کانتینری، چادری و سنگی به هیچ عنوان زیبنده نظامی نیست که پسوند اسلامی را یدک میکشد.
اینجا مدارسی هست که در آغل گوسفندان برگزار میشود، مدارسی هم در یک اتاق اجارهای، آن یکی دیگر زیر درختان صحرا در حالیکه در همین سیستم آموزشی، مدارسی دارای استخر، سالن آمفیتئاتر، سالن جلسات و زمین ورزشی هستند.
چالش ششم: اولویتها و اجرای قانون
در کشور فنلاند دوازده وزارتخانه وجود دارد که مهمترین وزارتهای آنجا وزارت علوم و فرهنگ و وزارت آموزشوپرورش و فرهنگ هستند که تقریبا مسیری یکسان دارند و تمام سیستمهای دولتی در خدمت اجرای قانون در وزارت آموزشوپرورش هستند، در فنلاند در پنجاه سال گذشته، هیچگاه در تأمین بودجههای وزارت آموزشوپرورش خللی ایجاد نشدهاست.
در ایران اما اجرای قانون یک شوخی تلخ است، اصل سیام قانون اساسی میگوید: دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.
در حالیکه نزدیک بیست نوع مدرسه تشکیل شده که مبنای تاسیس همه آنها دریافت هزینه تحصیل از خانواده دانشآموزان است.
چالش هفتم: درک معلمان و دانشآموزان توسط متولیان آموزش
این مورد را با یک مثال ساده از نظرات متولیان در دو نظام آموزشی، بررسی میکنیم.
وزیر آموزشوپرورش فنلاند گفت: معلمان هنوز هم مسئول این هستند که بچهها در کلاسهای مجازی شرکت کنند، درست همانطور که آنها در یک کلاس عادی شرکت میکنند. معلمان باید کانالهای ارتباطی با دانشآموزان و خانوادهها را حفظ کنند و آموزش با کیفیت بالا برای همه دانشآموزان مدارس را به صورت عملی تضمین کنند. (بیستودوم اردیبهشت نودونه)
مدیرکل آموزش و پرورش مازندران گفت: کمک هزینه ازدواج و فوت فرهنگیان استان در روزهای آینده پرداخت میشود. (بیستم فروردین نودونه)
من یک از هزار گفتم،
تو خود حدیث مفصل بخوان
سالهاست مرثیه میخوانم
بر این فراموش شده فراوان
مزبان حبیبی
هیجدهم اردیبهشت هزاروچهارصد